Кез-келген жаман әдет- бұл адамның ерік-жігеріне, оның өзінен жоғары тұру қабілетіне қарсы тұруы. Алайда, әр жаман әдеттен өз бетімен арылу мүмкін емес. Жақында Парижде өткен зиянды азайту жөніндегі халықаралық конференцияда әлемнің жетекші онкологтары, пульмонологтары, дерматологтары, психологтары мен әлеуметтанушылары осылай деді.
Зиянды азайту негізінде адамның мінез-құлқының өзгеруі жатыр. Біз оған қаншалықты әсер ете аламыз? Егер адам өзінің зиянды әдеттерін Өзгертуді қаламаса, қалай болады?
Тамақ гедонизмі
Конференцияда ғалымдар тағамнан ләззат алу кезінде мүмкіндігінше одан келетін зиянды да азайту керек деген тұжырымға келді. Олар қайтадан фаст-фуд, қызыл ет, қант, тұз, алкогольді тұтынуды азайтуға және омега-3 бар тағамдарды тұтынуды ұлғайтуға шақырды, сонымен қатар дұрыс және дұрыс тамақтанудың ережелерін сақтауды ұсынды.
Конференцияда «тамақ гедонизмі» деген ұғым тамақтану ләззаты ретінде айтылды. Жақсы тамақтану тек табақтың құрамын ғана емес, сонымен қатар тамақтану кезінде атмосфераны да құрайтындығы айтылды. Сауалнамаларға сәйкес, француздар басқа елдердің тұрғындарына қарағанда үстелге көбірек уақыт жұмсайды. Тамақтану рәсімдері мәдениеттің ажырамас бөлігі болып табылады және дұрыс тамақтану үшін өте маңызды. Жол үстінде және тез тамақтану тамақтың семіздік пен қант диабетімен ауыру қаупімен байланысты және теледидар немесе компьютер қосылған кезде тағамның құны төмендейді. Компанияда тамақтану, отбасылық түскі ас ұйымдастыру ұсынылады. Өздігінен пісіру оның сапасын жақсартады, оны әртараптандырады және пайдалы етеді.
Өкпе обырының алдын алу
Конференция бағдарламасында өкпе обырының алдын алу мәселесі басты назарда болды. Осы күні 90% жағдайда оның даму қаупінің басты факторы темекі шегу болып табылады.
Францияда темекі жарнамасына және жоғары акциздерге ең қатаң шектеулерге қарамастан, ересек тұрғындардың жартысына жуығы темекі шегеді. Ресейде темекі шегудің таралуы жоғары. Онколог дәрігер және РҒА корреспондент-мүшесі Давид Заридзе өз сөзінде атап өткендей, 2009 жылы Ресейде ерлердің 60%- ы мен әйелдердің 22%- ы темекі шегіп, 2017 жылы бұл сандар тиісінше 45% және 15%- ды құрады. Бұл ретте соңғы онжылдықта елімізде темекіні тұтыну өскеніне қарамастан, өкпе обырынан өлім-жітімі, керісінше, төмендегеніне қарамастан парадоксалды көрініс байқалады.
Заридзенің пікірінше, бұл темекі шайырының рұқсат етілген деңгейінің төмендеуімен байланысты: «2009 жылға дейін темекі сатудың күрт өсуі байқалды, яғни темекі шегудің таралуы артты. Сонымен қатар, өкпе обырынан өлім төмендеді. Неліктен? 1986 ж. біз шылым шегудің зияны туралы халықаралық конференция өткіздік және кеңес папиростары мен темекілерде шайыр мөлшері 30 мг-нан асып кеткенін көрсеттік, ал Еуропада бұл деңгей темекіге 12 мг- ды құрағанын көрсетті. Конференция шайыр мен никотин деңгейін бақылауды ұсынды, ал 1987 жылы КСРО-да сатылатын темекінің құрамын 15 мг-ға, содан кейін 12 мг-ға дейін төмендетуді міндеттейтін ережелер қабылданды. Нәтижесінде 1993 жылдан 2016 жылға дейін өкпе обырынан болатын өлім 40% төмендеді- 100 мың адамға шаққанда 73-тен 43 жағдайға дейін. Біз 200 мың адамды өлімнен құтқардық. Бұл конференцияға арналған зиянды азайтудың әдеттегі жағдайы. Темекідегі никотиннің рұқсат етілетін мөлшерін де азайту керек, өйткені осылайша никотинге тәуелділік азаяды және адамның шылым шегуден бас тартуға мүмкіндігі бар.
Заридзенің пайымдауынша, никотинді жеткізудің электрондық жүйелері темекі шегуден бас тарту үшін неғұрлым тиімді және зияны да төмен, өйткені оларда канцерогендік және уытты заттар едәуір аз. Мысал ретінде ол Қазан мемлекеттік университетінде өткізілген темекіні қыздыру жүйесін зерттеу туралы айтты. Олар адам ағзасына қарапайым темекі шегуге қарағанда темекіні қыздыру жүйесін пайдалану кезінде уытты және канцерогендік заттар аз түсетінін дәлелдеді. Өйткені, полициклді хош иісті көмірсулар мен басқа да темекі құрамындағы заттардың пиролизі канцерогендердің пайда болуы тек жоғары температураларда, яғни жану кезінде ғана болады және қызған кезде дерлік жоқ. «Өндіруші ұсынған өнімнің сипаты қаншалықты ақиқатқа сәйкес келетіндігін білу үшін темекіні тестілеу керек», - деді Заридзе.
Э. Волфсон жатындағы Тель-Авив университеті медициналық орталығының жүрек- қан тамырлары зерттеу институтының директоры прфессор Реувен Цимлихман, темекі шегу жүрек-қантамыр ауруларының даму қауіпінің факторы болып табылатынын атап өтті. Миокард инфарктінің жиілігі әйелдерде 6 есе жоғары, ал ешқашан темекі шекпейтіндермен салыстырғанда күніне бір қораптан артық темекі шегетін ерлерде бұл көрсеткіш үш есе. Екінші жағынан, бірінші инфаркттан кейін темекіні тастағандардағы қайта инфаркт қаупі бір жыл ішінде екі есе төмендейді,ал екі жылдан кейін темекі шекпейтіндердегідей болады. «Темекіні тастай алмайтын науқасқа дәстүрлі темекіге балама ұсынбауға болмайды. Дәрігердің міндеті-темекі шегушіге денсаулығына зиянсыз никотин бар өнімдер туралы ақпарат беру», - деді профессор Цимлихман.
Зиянды төмендету
Осылайша, барлық сарапшылар тамақ, алкоголь, темекі шегу немесе есірткіге тәуелділіктен ләззат алудың барлық салдарларынан келетін зиянды азайту керек деп бірауыздан келіседі.
Қазақстанда ЖЕА көздерінен зиянды азайту тұжырымдамасын 2018 жылы «Аман-Саулық» қоғамдық ұйымы ұсынды. Қоғамдық денсаулық сақтау мәселелерін бақылау және үйлестіру үшін 16 сарапшыдан тұратын жұмыс тобы құрылды, оның құрамына қоғамдық ұйымдардың өкілдері, қоғамдық денсаулық сақтау және экономика саласындағы ұлттық сарапшылар, мемлекеттік құрылымдар мен денсаулық сақтау министрлігінің өкілдері кіреді .
«Адам денсаулығы құқығын қорғаумен ұзақ уақыт айналыса отырып , мен кез келген тыйым салу проблеманы шешпейтінін түсіндім. Есірткіні, алкоголь мен темекіні саналы түрде қолданатын адамдар, әдетте, осы зиянды әдеттерден арылу өте қиын. Сондықтан зиянды төмендету тәсілін қолданып, қоғам олардың таңдау құқығын құрметтей отырып, зиянды балама ұсына алады», - деді дәрігер, «Аман-Саулық» қоғамдық ұйымының президенті Бақыт Түменова.
Просмотров материала: 0